تاریخی مربوط به دوران ساسانیان و همچنین قرن دوم و سوم و پنجم هجری قمری. الف ستارخانه مربوط به دوران ساسانیان و همچنین قرن دوم و سوم و پنجم هجری قمری. در شهر دامغان روبروی ایستگاه راه آهن واقع شده میباشد. این تاثیر در 24 دی 1310 به شماره ثبت 80 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده میباشد. پیشینه تاریخی تاریخانه (به معنای خدایخانه منزل خدا) از آثار باستانی دامغان میباشد که بر اساس بررسی های اداره کل باستان شناسی، قبل از مسلط اعراب، در ایران معبد آتش بوده و بعداً به مسجد تبدیل شده میباشد. بنای بازسازی شده آن به قرن دوم هجری می رسد و شیوه ساخت آن شبیه بناهای دوران ساسانیان میباشد. تاریخی در زبان ترکی به معنای منزل خداست. 
تاریخانه (به معنای منزل خدا، منزل خدا) یکی از آثار باستانی دامغان معماری مسجد تاریخانه میباشد. سبک معماری مسجد برگرفته از معماری ساسانی میباشد. بنای تاریخی مسجد حاوی یک حیاط مرکزی میباشد که با ایوان های سرپوشیده احاطه شده میباشد.شبستان مسجد بر هجده ستون مدور (سه صف شش تایی) استوار میباشد.این ستون ها قطری یک و نیم متر دارند و از نظر ویژگی های معماری با ستون های کاخ های ساسانی یکی هستند. طاق نماهای مسجد آجری میباشد و شباهت زیادی به طاق های زمانه پیش از اسلام یعنی دوران ساسانی دارد. 
مسجد تاریخی نمونه زیاد زیبا و کاملی از مساجد قرون اول اسلامی به شمار می‌رود. ستون‌های تاریخی در مسجد تاریخی ستون‌های مدور آجری به طول 35 و عرض 34 و 7 سانتی‌متر وجود دارد و به چهل معروف میباشد. ستون ها”. میزان ستون ها 26 رقم میباشد که 18 ستون در یک جهت، 5 ستون در سمت دیگر و 3 ستون در جلو. محیط هر ستون حدود 5 متر و ارتفاع آن از سطح زمین تا جایگاه نشستن طاق ها 84/2 متر و تا سقف 6 متر میباشد. طاق‌های این بنا به مرور زمانه فرو ریخته و با گل‌های خام وجوه گردآوردن شده از مردم شهر مسقف شده‌اند.
معماری مسجد تاریخی برگرفته از معماری ساسانی میباشد. محراب تاریخی در ضلع غربی مسجد بین 6 دهانه و طاق، دهانه و طاق بزرگتری به طول 14.12 متر و عرض 5.03 متر وجود دارد که عرض هر یک از شش دهنه یا رواق واقع در اضلاع دهانه مرکزی 36.6 متر میباشد.صحن مسجد تقریباً مربع میباشد و 27 متر طول و 26 متر عرض دارد. 
بنای مسجد تاریخی حاوی یک صحن یا حیاط مرکزی میباشد که در طی قرن ها مناره تاریخی دامغان بارها تعمیر و بازسازی شده میباشد. مناره آجری در زمانه سلجوقیان به این سریال افزوده شد که اکنون 25 متر ارتفاع دارد و بدنه آن با آجر تزئین شده میباشد. بر اساس کتیبه کوفی مسجد، این مناره توسط بختیار بن محمد در قرن پنجم میلادی ساخته شده میباشد. ح و متصل به سریال تاریخی میباشد. در کنار مسجد تاریخی در ضلع شمالی مناره آجری قرار دارد. ارتفاع این مناره 26 متر و از داخل دارای 86 پله میباشد که محیط آن در پایین حدود 13 متر میباشد و به نسبت ارتفاع مناره از سطح زمین از محیط آن کاسته شده میباشد، بنابراین محیط مناره بالای آن 6.8 متر میباشد، این مناره سکویی میباشد، سکو ندارد و از زمین گرد ساخته شده میباشد. بازي کردن نقش آجری روی مناره که نما و تزیین آن محسوب می شود، در ارتفاع 10.5 متری، کتیبه ای آجری به خط کوفی به عرض 1.30 متر وجود دارد که تنها روی آن جمله شده میباشد: «الامیرالسید آل عجل».آجرهای به کار رفته در ساختمان داخلی به قطر 4 تا 4.5 سانتی متر و طول و عرض 22 سانتی متر و آجرهای به کار رفته در تزئینات بیرونی به طول 17.5، عرض 17 و قطر 3.5 سانتی متر می باشد.ارتفاع این مناره در قدیم بیشتر بوده و به نظر می‌رسد قسمتی از بالای آن و درب آن بر تاثیر زلزله فروریخته میباشد. بانی این مناره بختیار بن محمد والی استان قم و ممدوح منوچهری دامغانی میباشد که مناره او نیز از بناهای آن میباشد. 
