شهر تاریخی کلاتکوه، رودخانه، دشت، دره، باغ، شالیزار، کردی، ترکی، ایرانی، معماری ایرانی، هنر هند، اساطیر، روزگار. همه در جایی جمع شده اند که در مقایسه با این سرزمین پهناور نه یک مکان بلکه یک مکان واحد می باشد: کلاتما این یک مکان آنقدر زیباست که فردوسی بزرگ در وصف خود می گوید: «همان جایی که لباس و چرم می باشد. / از میم چپ و راست توسعه‌یافته و آب روان برانیم و منزل مان را بسازیم / آنچه در بیابان و رنج روانین به دنبال آن هستیم همان دژ تسخیر ناپذیری می باشد که تیمور گورکانی 14 بار برای پیروزی آن کوشید و ناکام ماند و همان می باشد. قلعه امنی که نادرشاه افشار خزین از هندوستان به غنیمت گرفته می باشد.اما از 24 میلیون زائر و مسافری که هر ساله به خراسان می‌روند، مقدار کمی از مردم به کلات منحرف می‌شوند. این مسیر از شمال مشهد ابتدا می‌شود و پس از گذشتن از آن. روستا از پاج (زادگاه فردوسی) 145 کیلومتر جلوتر به کلات می رسد و بعد از کلات سرزمینی نیست که بوی ایران را استشمام کند. فراتر از منزل همسایه می باشد: ترکمنستان.
بنای کاخ قصر خورشید تلفیقی از معماری ایرانی و هندی می باشد.جاده مشهد به کلات مدام چهره خود را تبدیل می دهد.گاهی تو را به لبه کوه می برد و گاهی به پایین دره. گاه می توانی سرزمین تپه ماهور را ببینی و گاه از میان درختان تنومند گذشتن می کنی. گاهی آسمان آبی در آینه شالیزار قاب می شود و گاهی. . مسیر مشهد مسیر آمدن به کلات نیست، مقصد می باشد. اگر آن 24 میلیون مسافر این را نمی دانند، مشهدی ها خوب می دانند و به همین دلیل می باشد که اگر روز آزاد و اوقات فراغتی پیدا کنند، راه کلات را در پیش می گیرند.کلات را کوه های مرتفع احاطه کرده اند و جاده های طبیعی به در شهری که مردم محلی آن را دربند می نامند داخل شوید، صعب العبور و صعب العبور می باشد. وسیع ترین آن دربند ارغونشاه نام دارد و رودخانه ای به نام جرف رود از میان کوه ها باز می شود. رودخانه عمیق از جنوب غربی داخل کلات می شود و پس از طی مسیر شهر از زاویه مخالف به کشور ترکمنستان می رود. در دهه های اخیر تونلی در کنار دروازه ارغونشاه ساخته شده می باشد که مسیر ورود به شهر را کوتاه تر و آسان تر کرده می باشد، اما مردم کلات نیز داستانی برای گفتن دارند. با اینکه کلات از قدیم الایام جایگاه سکونت بوده می باشد، اما سکونت خود در سه قرن اخیر را مدیون نادرشاه افشار می باشد.به همین دلیل می باشد که کلات را کلات کمیاب نامیده اند.نادر این قلعه طبیعی را برای ذخیره غنایمی که از پیروزی هند به ارمغان آورده بود انتخاب کرد و گروهی از سپاهیان خود را مأمور مراقبت از آن کرد. از آنجا که سپاهیان او آمیخته ای از فارس، ترک و کرد بودند، کلاتی های امروزی که بازماندگان آن هستند با این سه قوم خویشاوندی دارند و در شهر کوچکشان به سه زبان گفت‌وگو می کنند. بیشتر آنها به کشاورزی و باغداری اشتغال دارند و زنانشان در قالی بافی مهارت زیادی دارند.مهمترین یادگار کمیاب در کلات کاخی به نام قصر خورشید می باشد. این کاخ در میان باغی بزرگ به سبک باغ‌های ایرانی ساخته شده می باشد اما بنای آن تلفیقی از معماری ایرانی و هندی می باشد. زیرا نادر هنرمندان زیادی را از هندوستان به ایران آورد و سیم و طلا و جواهرات را نیز به ایران آورد و بیشتر آنان را مجبور به تزیین کاخ خورشید کرد. بنابراین اگر اکنون میوه هایی مشابه موز و آناناس را روی سنگ های بیرون از کاخ می بینیم، نباید اندیشه کنیم که اجداد ما 300 سال پیش چنین میوه هایی را می دانستند و می خوردند. اینها هنر هندوهایی هستند که به اقلیم و سرزمین دیگری تعلق داشتند.
مهمترین تاثیر کمیاب در کلات کاخی به نام قصر خورشید می باشد. قصر خورشید ساختمانی سه طبقه می باشد. طبقه پایین که زیرزمین می باشد جای ترس‌آور و تاریکی می باشد که می گویند جایی برای نگه داری بخشی از گنج کمیاب یا زندانی می باشد برای قهر در در.اما اکنون به اراده سازمان میراث فرهنگی خراسان، نمایشگاهی در تشریح مراحل بازسازی کاخ خورشید در سال های اخیر برپا شده می باشد. طبقه دوم یا همان طبقه دارای یک اتاق بزرگ در وسط و اتاق هایی در اطراف آن می باشد. تالار مزین به تزیینات به سبک بناهای صفویه و طلاکاری شده می باشد و چون دور دیوار کتیبه ای حاوی سوره نبأ به روزگار وفات نادر (1160 هجری قمری) می باشد، برخی به این عملکرد رسیده اند که نادر قصر خورشید را به عنوان قبر خود ساخته می باشد. انجام داد (مقبره فعلی او در مرکز شهر مشهد قرار دارد). طبقه سوم نیز گنبدی استوانه ای بزرگ می باشد که از 66 ستون نیم سنگی تشکیل شده می باشد و آن را در تمامی بناهای تاریخی ایران بی نظیر و بی نظیر کرده می باشد. از کنار این گنبد مدور باغ زیبای اطراف کاخ و نمای کلی شهر کلات را می توان دید.از این منظره مسحورکننده، چشمگیرترین گنبد فیروزه ای رنگ مسجد می باشد که درست روی آن قرار دارد. محور کاخ خورشید و چشم در چشم. این مسجد را به دلیل گنبد زیبای خود گنبد آبی می نامند. یادگاری از دوران سلجوقیان (قرن پنجم تا ششم میلادی) و گواهی بر اهمیت و رونق کلات در آن روزگار می باشد.این مسجد بعدها یک بار در روزگار نادرشاه و یک بار در روزگار فتحعلی شاه قاجار تعمیر شد و امروز زیر گنبد بلند خود پیکر پاک شهدای کلات را در بغل گرفته می باشد.پس از این دو بنای پرابهت، سومین تاثیر تاریخی مهم در کلات، بند نادر می باشد که مشابه بسیاری از متصرفات کلات، به نام پیروزمند هند نامگذاری شده می باشد، اما احیاناً تنها تعمیر کننده آن بوده می باشد، نه سازنده آن. 
کاخ قصر خورشید در میان باغی بزرگ به سبک باغ‌های ایرانی ساخته شده می باشد، خاکریزی غیرمعمول با ارتفاع 70 متر و عرض بین 7 تا 12 متر بر اوج رودخانه‌ای عمیق و بر اساس شواهد موجود ساخته شده می باشد. ، احیاناً در دوران ایلخانان مغول (قرن هفتم و هشتم هجری قمری) با سنگ و آجر و ساروج ساخته شده می باشد. جدای از اینها باید به برج و دیوار کلات اشاره کرد که قبل از دوران نادر وجود داشته و به دستور او بازسازی شده می باشد. در پایین برج و دیوار و مشرف به دروازه ارغونشاه، کتیبه ای ناتمام به زبان ترکی وجود دارد که می گوید ویژگی های کمیاب دارد و ندارد. در روستای خشت در 13 کیلومتری کلات استحکامات و آب انبارهای روستای خشت که از دوران نادر به جای مانده می باشد را می بینید که تنها قطعاتی از آن باقی مانده می باشد.تصور زدن اینکه این از روزگار های عجیب و غریب باقی مانده می باشد، نیاز به هوش زیادی ندارد.به اینها باید بقایای قلعه فرود در روستای گرو در یک کیلومتری شمال غربی کلات را افزایش کرد که قدمت آن به روزگار پیش از اسلام می رسد و احتمالا مکان افسانه ای فرود در شاهنامه فردوسی بوده باشد اما دیدنی می باشد. اگر می‌خواهید به کلات بروید، باید بدانید که نمی‌توانید در زمستان که جاده برفی می باشد و شهر سرد و می‌سوزد و در هفته‌های پاییز که باران‌های سیل آسا معروف به Week Bar حتی کلات‌ها را در منزل مسدود می‌کند، بروید. بهار و تابستان بهترین روزگار برای سفر به کلات می باشد و اگر ماشین ندارید می توانید سوار اتوبوس شوید و در صحنه نوغان بار در شمال مشهد سوار شوید. با اتوبوس 3-4 ساعت و با سفر 2-3 ساعت راه می باشد، اینجا یک جای کوچک، درست پشت این گربه بزرگ دوست داشتنی، مینیاتوری از پایان زیبایی های سرزمین پهناور ما ایران می باشد. 
